با 25 جشن اصیل ایران باستان آشنا شوید

کشور عزیزمان ایران با پیشینه تاریخی چند هزار ساله مملوء از جشن ها و مناسبت های مختلف است. این مناسب های طیف وسیعی از جشن های سنتی و باستانی را تشکیل می دهند و هر کدام از آنها نیز آداب، رسوم و هدف خاصی دارند. بعضی از این جشن ها و مناسبت ها به صورت روزانه، برخی دیگر ماهانه و سایر جشن ها به صورت فصلی برگزار می گردند. شما به عنوان یک ایرانی تا چه اندازه با جشن های سنتی و باستانی در ایران باستانی با قدمت تاریخی بالا آشنایی دارید؟ برای پاسخ به این سؤال مهم و افزایش آگاهی شما عزیزان در جهت آشنایی بیشتر با آداب و رسوم و جشن های کشورمان ایران یک لیست کامل از جشن های باستانی و سنتی در ایران تهیه نموده ایم و در اختیار شما عزیزان قرار می دهیم.

1- جشن نوروز

جشن نوروز در ایران به اولین روز از سال خورشیدی اختصاص داده شده و یکی از مهمترین جشن های سنتی در کشور ماست. این جشن از اقوام متعددی به ما به ارث رسیده و نماد اصلی پیوند اقوام مختلف در کشور ما محسوب می شود. البته باید گفت که جشن نوروز، توسط یونسکو با نام روز بین المللی نوروز ثبت شده و یک میراث فرهنگی برای بشر در سطح جهان ثبت شده است.

ویکی پدیا:

نوروز نخستین روز سال خورشیدی برابر با یکم فروردین، جشن آغاز سال نوی پارسی و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران ایران باستان است. خاستگاه نوروز در ایران باستان است و در مناطق وسیعی در آسیا و دیگر نقاط جهان جشن گرفته می‌شود. زمان برگزاری نوروز، اعتدال بهاری و در آغاز فصل بهار است. نوروز، با عنوان رسمی «روز بین‌المللی نوروز»، توسط یونسکو به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر به ثبت جهانی رسیده است.

چهارشنبه سوری، خانه تکانی، افروختن آتش، سفره عید نوروز یا هفت سین از آداب و رسوم این جشن بوده و مردم با شروع سال جدید و پس از جشن نوروز به دید و بازدید بزرگان فامیل رفته و بعضاً به مسافرت نیز می روند. خاطر نشان می شود که جشن نوروز در کشورهایی مثل تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، قرقیزستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین و ازبکستان نیز به رسمیت شناخته شده و تعطیل رسمی است.

2- جشن مهرگان

جشن مهرگان یکی از جشن های اصلی در ایران باستان بوده و مهمترین جشن بعد از جشن نوروز به شمار می رود. این جشن باستانی هر ساله از 16 تا 21 مهرماه برگزار می گردد. این جشن به نظر برخی از مورخان و تاریخ نویسان براساس واقعه قیام کاوه آهنگر و پیروزی وی بر ضحاک و به پادشاهی رسیدن فریدون نامگذاری شده است. این جشن که هفت از ماه مهر را شامل می شود نماد راستی و درستی بوده و شاعران بسیاری از جمله رودکی، منوچهری دامغانی، خاقانی شروانی و فرخی سیستانی در این باره اشعار متعددی سروده اند.

از بین آداب و رسوم این سری از جشن های ایران باستان می توان به جشن و سرور و پایکوبی در ماه مهر به ویژه بازه زمانی 16 تا 21 مهرماه اشاره کرد. علاوه بر این دادن هدیه به یکدیگر، نظافت خانه، جارو و آب پاشی درب منازل، پوشیدن لباس های ارغوانی رنگ، دادن شاباش و دید و بازدید از یکدیگری از جمله آداب و رسوم جشن مهرگان است.

3- جشن سده

جشن سده به عنوان یکی دیگر از جشن های ایران باستان در روز دهم بهمن ماه برگزار می شود. البته این جشن توسط فردوسی به زمان پادشاهی هوشنگ و از دیدگاه ابوریحان به دوره پادشاهی فریدون نسبت داده شده است. در حالی که زمان و دوره اصلی آن به پادشاهی اردشیر بابکان باز می گردد. این جشن باستانی از ابتدای صبح روز دهم بهمن با افروختن آتش با هیزم بر بام خانه ها آغاز شده و در بعضی مواقع افراد به صورت دست جمعی و گروهی این جشن را از سپیده دم روز دهم بهمن ماه شروع می کنند.

این جشن نماد همکاری و همبستگی مردم بوده و زرتشتیان تهران، کرج، استان یزد و روستاهای اطراف میبد و اردکان، کرمان و روستاها، اهواز، شیراز، اصفهان، اروپا (سوئد) و آمریکا (کالیفرنیا) و استرالیا با گردآمدن در یک نقطه از شهر یا روستا در کنار هم آتشی بسیار بزرگ بر پا کرده و به نیایش خوانی و سرود خوانی و پایکوبی می ‌پردازند و این روز را گرامی می دارند.

4- جشن تیرگان

جشن تیرگان نیز از جمله جشن های ایرانی بوده و در روز 13 تیرماه برگزار می شود. این جشن به عنوان گرامیداشت تیشتر، ستاره باران آور در ادیان میترایی و زرتشتی می باشد و پیروان این ادیان در این روز از ماه تیز به جشن و بزرگداشت ستاره باران آور که نماد حیات و زندگی است، می پردازند.

5- جشن شهریورگان

جشن شهریورگان از جمله جشن های دوازده گانه ایران باستان بوده و از جمله جشن های آتش است. شهریور که در تقویم زرتشتی، چهارمین روز ماه و ششمین ماه سال (4 شهریور) را به نامش نامگذاری‌ کرده ‌اند، یکی از ۶  امشاسپند ایزد، نگهبان فلزات، نماد فرمانروایی نیرومند الهی و فرشته مهربانی و جوانمردی لقب دارد. ایرانیان این روز را گرامی داشته و جشنی را موسوم به «جشن شهریورگان» در این تاریخ برگزار می‌ کردند. بدین صورت که بر بام خانه آتش افروخته و پس از ستایش پروردگار، گرد هم جمع شده و ضمن صرف خوراکی های لذیذ و متنوع این روز را جشن می گیرند.

6- جشن آبانگان

چهارم آبان ماه در هر سال، سالروز جشن آبانگان بوده و یکی دیگر از جشن های ایران باستان است. این جشن در ستایش و نیایش ایزدبانو آناهیتا از ایزد آب های روان در آئین زرتشت بوده و پیروان این آیین هر سال در این روز به جشن، سرور و پایکوبی می پردازند. البته در تاریخ شمسی سالروز این جشن 4 آبان بوده و در گاه شمار یزدگردی ها زمان برگزاری آن دهم آبان ماه هر سال می باشد.

7- جشن آذرگان

جشن آذرگان نیز از جشن های ایران باستان بوده و در روز نهم آذرماه هر سال برگزار می شود. این جشن نیز مختص پیروان آیین زرتشت بوده و نشان دهنده جایگاه ویژه و والای آتش در بین ایرانیان باستان است. آنها بر این عقیده اند که اگر آتش نباشد، نه می توانند غذایی درست کنند و از طرف دیگر در فصل سرد سال از سرمای استخوان شکن در امان نیستند. به همین سبب هر ساله نهم آذرماه را به جشن و سرور پرداخت و ضمن تهیه و خوردن انواع غذاهای لذیذ به بازدید یکدیگر و بزرگان آئین خود می روند.

8- جشن دیگان

جشن دیگان از جشن های ایران باستان و یکی از مهمترین جشن ها و مناسبت ها در آیین زرتشت است. دی به معنای آفریدن و آفریدگار بود و بدین ترتیب پیروان زرتشت نخسین روز ماه که اورمزد نامیده شده و نام خداوند است، را با نام جشن دیگان معرفی کرده است. البته در تاریخ شمسی ما این روزها به دوم، نهم و هفدهم دی ماه اختصاص یافته و پیروان این آیین به جشن و سرور، دید و بازدید و ستایش پروردگار مشغول هستند.

9- جشن بهمنگان

جشن بهمنگان به عنوان یکی از جشن های ایران پیش از اسلام در روز دوم بهمن ماه برگزار می شود. در ایران باستان این روز با نام خردورزی ثبت شده و برای آن اهمیت ویژه قائل شده اند. این جشن نیز از جمله جشن های دوازده گانه ایران باستان بوده و به پاسداری از اندیشه نیک شهرت یافته است. در رابطه با آداب و رسوم این جشن باستانی باید بگوییم که برخی در این روز از گل بهمن که به رنگ‌ های سفید و سرخ بود، برای تبریک و برخی دیگر از آن برای پخت غذا استفاده می‌ک ردند. مردمان ایران قدیم بر این عقیده بودند که ریشه این گیاه که دارای طبیعتی گرم بود برای سلامت بدن در فصل سرد مناسب است. علاوه بر این در روز جشن بهمنگان کشتار و خوردن گوشت حیوانات مفید منع شده و از این کار امتناع می ورزیدند.

10- جشن سپندارمذگان

جشن سپندارمذگان یکی از قدیمی ترین جشن های ایران باستان بوده و پیشینه تاریخی چند هزار ساله دارد. این جشن مصادف با 29 بهمن ما بوده و روز گرامیداشت زمین و مهرورزی (عشق یا روز زن و شوهری) است. البته براساس تقویم یزدگردی ها این جشن در روز 5 بهمن برگزار شده و عده زیادی هر سال در آن شرکت می کنند. طبق آیین و آداب و رسوم این جشن برای بانوان هدایایی نظیر گل رز، لوازم آرایشی، شکلات و کارت هدیه و همچنین برای آقایان اکسسوری مردانه، عطر و ادکن و وسایل سرگرم کننده در نظر گرفته شده، که به یکدیگر هدیه می دهند.

طبق گفته coca:

روز عشق ایرانی یا همان سپندارمذگان (سپندارمزگان) که با نام های اسپندگان و یا اسفندگان هم شناخته می شود روزی است که آن را معادل ولنتاین می دانند. اما با تاریخی کهن تر از روز ولنتاین که ویژه ایرانیان باستان بوده و این روز را به خاطر بزرگداشت زن و زمین جشن می گرفتند.

11- جشن فروردینگان

جشن فروردینگان نیز از جشن های تاریخی در ایران باستان می باشد و پیروان زرتشت آن را انجام می دادند. روز برگزاری این جشن نوردهم فروردین هر سال بوده و با هدف یادبودی از درگذشگان انجام می گردد. در واقع باید گفت جشن فروردینگان یک آیین سوگواری بوده و با برپایی آن مردم روان درگذشتگان خود را در شادی شریک می سازند.

12- جشن اردیبهشتگان

اردیبهشتگان نیز از جمله جشن های دوازدگانه در ایران باستان بوده و در زمره جشن های آتش قرار دارد. روز سوم از هر ماه باستانی به نام اردیبهشت نامیده شده و براساس تقویم خورشیدی دوم اردیبهشت سالروز برگزاری این جشن است. مراسم اردیبهشتگان در آتشکده‌ های مختلف ایران برگزار می ‌شود. در این روز زرتشتیان نقاط مختلف ایران در نزدیک ‌ترین آتشکده یا زیارتگاه شهر محل سکونت خود جمع شده و با پوشیدن لباس سفید، کلاه و سربندهای مخصوص جشن اردیبهشتگان را برگزار می ‌کنند. در شهرهای بزرگ ‌تر که تعداد آتشکده ‌ها بیشتر است، جشن اردیبهشتگان را در بزرگ‌ ترین و معروف ‌ترین آتشکده شهر برگزار می گردد. در بسیاری از شهرها این مراسم از ظهر آغاز شده و تا شب نیز ادامه دارد.

13- جشن خردادگان

از بین جشن های رنگارنگ و متنوع در ایران باستان باید از جشن خردادگان نام ببریم. چرا که این جشن یکی از مهمترین جشن ها بوده و در ششمین روز از ماه خرداد برگزار می شود. هدف از برگزاری این جشن گرامیداشت ایزد «خرداد» بوده و به عنوان جشن آب، سرسبزی و شادابی، نقشی مهم در زندگی و فرهنگ مردم آن دوران ایفا می ‌کرد. از بین آداب و رسوم جشن خردادگان باید به موارد زیر اشاره کنیم:

• گل ‌افشانی: مردم در این روز با گل‌ های رنگارنگ به کنار رودخانه ‌ها، چشمه ‌ها و قنات‌ ها می‌ رفتند و آنها را تزئین می ‌کردند.
• قربانی کردن: برخی از مردم حیواناتی مانند گوسفند و مرغ را قربانی می‌ کردند و گوشت آنها را بین فقرا تقسیم می ‌کردند.
• آتش ‌افروزی: در شب خردادگان، مردم در خانه ‌های خود یا در مکان ‌های عمومی آتش روشن می‌ کردند و از روی آن می ‌پریدند.
• رقص و آواز: مردم در این روز به رقص و آواز می‌ پرداختند و از شادی و سرسبزی طبیعت لذت می ‌بردند.
• سفره هفت ‌سین: برخی از مردم در روز خردادگان سفره هفت ‌سین می‌انداختند و از سبزی‌ ها و میوه‌ های نو فصل به عنوان تبرک استفاده می‌ کردند. این سری از آداب و رسوم جشن خردادگان آئین زرتشت با جشن نوروز مشابه بوده و زیبایی خاصی به این جشن بخشیده است.

14- جشن مردادگان (امردادگان)

جشن مردادگان یا امردادگان نیز از جمله جشن های دوازدگانه ایران باستان می باشد و به لحاظ حال و هوا بهاری، مطبوع و دل انگیز در این ماه از سال (مصادف با 7 مردادماه)، جشن مردادگان مورد توجه بسیاری از زرتشتیان و یزدگردی ها قرار گرفته است. جلوه ‌های زیبا از طبیعت در این ماه دیده می ‌شود. زیبایی ‌های این ماه تابستانی شامل فراوانی نعمت، انواع میوه ‌های خوشمزه، طبیعت سرسبز و آسمان آبی و پرستاره است. در ایران باستان این جشن را به فرشته ‌ای از مقربان درگاه اهورامزدا نسبت می ‌دهند.

در آیین زرتشت همواره توجه به طبیعت از اولویت‌ها بوده است. مردم در آن زمان در هر ماه روز مخصوصی برای ستایش خدا و شکرگزاری از نعماتش تعیین می ‌کردند. اجداد ما در این روز به باغ‌ ها و دشت‌ های سرسبز می‌ رفتند و پس از نیایش به درگاه اهورامزدا طی مراسمی این جشن را با شادی و سرور در هوای پاک و گرم تابستانی و در دامن طبیعت برگزار می‌ کردند. در واقع باید بگوییم که رسوم جشن امردادگان این گونه برگزار می‎ گردید.

15- جشن سروش روز

17 فروردین ماه جشن سروش روز یا سروشگان از جشن های ایران باستان است. روز سروش در ماه فروردین از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و جشن سروشگان گرفته می شده است. ایرانیان در این روز به عبادت و نیایش پروردگار پرداخته و به معابد می رفتند.

16- جشن آبانگاه

از جشن آبانگاه به عنوان یکی دیگر از جشن ها و آیین ها در ایران باستان یاد شده است. این جشن در روز دهم فروردین ماه برگزار می شده و در آن ایزدبانوی آب ها یا آبان را گرامی می داشتند. در این جشن پیروان آیین زرتشت به منابع آبی رفته و با نثار کردن گل به آب و طهارت آب ادام احترام می کردند.

17- جشن خزان

در پیشینه تاریخی ایران روز هشتم شهریورماه جشنی با نام خشن خزان یا مُغان ثبت شده است. این جشن در بعضی از شرهای ایران به ویژه شهر دماوند برگزار می شود. این جشن به عنوان یکی از جشن های کهن در ایران شناخته شده و همراه با آتش افروختن بر پشت بام منازل و چراغانی کردن معابر و رهگذرها برگزار می گردد. از بین مهمترین آداب و رسوم این جشن می توان به سوارکاری، سرور، شادمانی و پایکوبی اشاره کرد.

18- جشن سیرسور

به اعتقاد ایرانیان باستان در روز چهاردهم دی ماه دیوان بر جمشید چیره شده و او را کشتند. این جشن در پیشینه تاریخی ایران باستان به نام جشن سیرسور نامگذاری شده و خوردن سیر یا درست کردن غذا با سیر یکی از رسوم اصلی آن است. به لحاظ اینکه ایران باستان معتقد بودند که خوردن سیر شر دیوان را دفع می کند. از این رو سیر را با غذا پخته و درون گوشت می نهادند و سپس می پختند.

19- جشن بتیکان

در تاریخ ایران باستان روز پانزدهم دی ماه که دیبگان نیز خوانده می شده، را به نام جشن بتیکان نام گذاری کرده اند. در این روز برای مردم برای از بین بردن موجودات زیان‌ آور از خمیر یا گل تندیسی از آدمی ساخته و آن را در داخل درب یا راهرو خانه ‌ها می دانند و سپس این مجسمه ها را می سوزاندند.

20- جشن گاوگیل

در تاریخ ایران باستان شانزدهمین روز از ماه دی به نام ایزدمهر نامگذاری شده و جشن گاوگیل در آن برگزار می گردد. در این روز ممکلت ایران از ترکستان خدا شده و گاوهایی را ترکستانی ها از ایران به یغما برده بودند، پس گرفته شد. بنابراین برای گرامیداشت این روز جشن گاوگیل یا کاوکیل در آیین زرتشت برگزار شده و پیروان این آیین به جشن و سرور و پایکوبی می پردازند.

21- جشن بادبره

جشن بادبره یا کژین نیز یکی دیگر از جشن های ایران باستان بوده و در تقویم زرتشتی مصادف با 22 بهمن برگزار می شود. این جشن با هدف گرامیداشت باد و ایزد نگاهبان آن واته یا وای برگزار شده و عده زیادی از زرتشتیان در این روز دور هم جمع شده و این روز را به بهترین شکل ممکن گرامی داشته و به جشن و پایکوبی می پردازند.

22- جشن شب یلدا

جشن شب یلدا یکی از جشن های قدیمی و مهم در تاریخ ایران است و ایرانیان همانند عید نوروز و چهارشنبه سوری به برگزاری این جشن اهمیت فراوانی می دهند. این جشن در شب آخر فضل پاییز یعنی سی ام آذرماه برگزار می شود. یعنی فرادی شب یلدا اول دی ماه بوده و فصل زمستان آغاز می شود. شب یلدا یک دقیقه از بقیه شب ها طولانی تر بوده و به عقیده بسیاری از گذشتگان و حتی امروزی ها، بلندترین شب سال است. مردم در شب یلدا رسم و رسوم خاصی دارند و با فراهم کردن مواد خوراکی مختلف نظیر آجیل، انار، هندوانه و … گرد هم به ویژه بزرگان خانواده جمع شده و با حافظ خوانی این شب را تا پاسی از نیمه شب گرد هم نشسته و به شادی می گذرانند.

23- جشن نوروز انهار

جشن نوروز انهار یا نوروز رودها (فروردین روز) یکی از آیین ‌های باستانی و جشن‌ های ایرانی است، که طبق سنت‌ ها و آیین‌ های ایران باستان نام گذاری شده است. در این جشن که امروزه مطابق با سیزدهم اسفند ماه مصادف با ۱۹ نوزدهم اسفند ماه در تقویم اصلی ایرانیان زرتشتی می‌ باشد.  در این روز ایرانیان به لایروبی و پاکسازی رودخانه ‌ها، کاریزها و چشمه ‌ها می‌پردازند. علاوه بر این جشن نوروز انهار همراه با پاشیدن عطر و گلاب به روی و اطراف رودخانه‌ ها همراه است. که نشان دهند توجه اقوام ایرانی به زیبایی و سلامت محیط زیست است. در نوروز رودها مردم به کنار رودها، نهرها و چشمه ‌ها رفته و بعد از لایروبی و پاکسازی به رقص و پایکوبی می پردازند و مواد خوشبو، گل‌ های زیبا و گلاب را درون آب می ‌ریختند. در واقع با برگزاری این جشن و مراسم از رودها بخاطر دوباره جاری شدن قدردانی کرده و برای فرا رسیدن فصل بهار آماده می شوند.

24- جشن بمو

این جشن یکی از بزرگترین و مهمترین جشن برای مانویان بوده و در چهارم شهریور براساس گاه شماری مانویان برگزار می گردد. مردم در این روز به جشن، سرور و شادمانی پرداخته و با خوردن غذاهای متنوع به پایکوبی می پرداختند. البته متأسفانه پس از قتل عام مانویان این جشن به فراموشی سپرده شده و گمان نمی کنیم کسی در این روز جشن بمو برگزار کند.

25- جشن نیلوفر

جشن نیلوفر یا جشن نیلوپر جشنی از جشن های ایران باستان بوده که بنا به نوشته ابوریحان بیرونی در ششم تیرماه برگزار می شده است. برخی گل نیلوفر را نماد ایزدبانوی آب آناهیتا دانسته‌اند و این احتمال را مطرح کرده ‌اند که برگزاری این جشن در این زمان احتمالاً با شکوفا شدن گل‌ های نیلوفر در آغاز فصل تابستان ارتباط داشته ‌است. البته باید بگوییم که بعضی از افراد این جشن را با جشن تیرگان که جشن آب، باران، زراعت و آبادانی جهان است و در روز ۱۳ تیر برگزار می‌ شده مرتبط دانسته و جشن نیلوفر را همراه با جشن تیرگان برگزار می کردند.

سوالات متداول

• جشن‌های باستانی ایران چه تفاوتی با جشن‌های امروزی دارند؟

جشن‌های باستانی ایران اغلب ریشه در اساطیر، طبیعت و آیین‌های زرتشتی دارند و با آداب و رسوم خاصی مانند روشن کردن آتش، نیایش و گردهمایی‌های خانوادگی همراه هستند. در حالی که جشن‌های امروزی بیشتر تحت تأثیر تغییرات فرهنگی و اجتماعی قرار گرفته‌اند.

• چرا جشن نوروز مهم‌ترین جشن ایرانیان محسوب می‌شود؟

نوروز آغاز سال جدید خورشیدی و نماد تجدید حیات طبیعت است. این جشن از دوران باستان تاکنون با رسوم مختلفی مانند خانه‌تکانی، هفت‌سین، دید و بازدید و سفرهای نوروزی همراه بوده و در بسیاری از کشورها نیز به رسمیت شناخته شده است.

• جشن مهرگان چه ارتباطی با تاریخ ایران دارد؟

جشن مهرگان به پیروزی کاوه آهنگر بر ضحاک و آغاز پادشاهی فریدون نسبت داده شده است. این جشن نماد عدالت، راستی و مهرورزی بوده و در گذشته از مهم‌ترین جشن‌های ایران پس از نوروز محسوب می‌شده است.

• آیا جشن‌های ایران باستان هنوز هم برگزار می‌شوند؟

بله، برخی از این جشن‌ها مانند نوروز، چهارشنبه‌سوری و یلدا همچنان در میان ایرانیان زنده هستند. برخی دیگر نیز توسط زرتشتیان و علاقه‌مندان به فرهنگ باستانی در نقاط مختلف کشور برگزار می‌شوند.

• جشن سده چه اهمیتی در فرهنگ ایران باستان داشت؟

جشن سده نماد کشف آتش و آغاز تمدن بشری در باورهای ایرانیان باستان بود. این جشن به صورت روشن کردن آتش‌های بزرگ و گردهمایی مردم برگزار می‌شد و نشان‌دهنده قدرت و گرمای آتش در زندگی انسان بود.

• چرا جشن سپندارمذگان به عنوان روز عشق ایرانی شناخته می‌شود؟

جشن سپندارمذگان در فرهنگ باستانی ایران به عنوان روز زن و زمین شناخته می‌شد. در این روز مردان به زنان خود هدیه می‌دادند و عشق و محبت را گرامی می‌داشتند، به همین دلیل برخی آن را معادل روز ولنتاین در فرهنگ ایرانی می‌دانند.