جشن دیگان چیست؟

جشن دی‌گان یا خُرّم‌روز یکی از آیین‌های کهن ایرانی است که در روز هشتم دی‌ماه و به‌ مناسبت هم‌نامی روز و ماه (دی‌به‌آذر) برگزار می‌شود؛ جشنی مذهبی با ریشه در آیین زرتشت که نماد آفرینش، روشنایی، مهرورزی و آشتی در دل زمستان است. در این جشن با روشن‌کردن آتش، گردهمایی خانوادگی، هدیه دادن‌های ساده، پوشیدن لباس‌های روشن و صرف غذاهای گرم، روح همدلی و نیکی زنده می‌شود و همچنان در میان برخی خانواده‌های زرتشتی رواج دارد. دی‌گان برخلاف یلدا که اسطوره‌ای و ملی است، جنبه‌ای آیینی و دینی دارد، اما پیام‌هایی چون مهر، امید و نور را برای تمام انسان‌ها بازتاب می‌دهد.

معرفی جشن دی‌گان

جشن دی‌گان، یکی از چهار جشن ماه دی در گاه‌شماری زرتشتی است که زمانی برگزار می‌شود که نام روز و ماه یکی می‌شود. این جشن یکی از انواع  جشن اصیل ایران باستان است. در دی‌ماه سه روز به نام “دی” وجود دارد: روز هشتم (دی‌به‌آذر)، روز پانزدهم (دی‌به‌مهر) و روز بیست‌وسوم (دی‌به‌دین). اما مشهورترین آن‌ها، روز هشتم دی‌ماه یا همان “دی‌به‌آذر” است که به عنوان جشن خُرّم‌روز نیز شناخته می‌شود. این روز، زمان شادی و بخشندگی است و مردم با گردهمایی، هدیه دادن، صلح و دوستی، روشن کردن آتش و خوردن غذاهای گرم و رنگین، به استقبال آن می‌روند.

آداب جشن دی‌گان

در ادامه آداب و آیین های مهم این روز را بیان خواهیم کرد.

روشن کردن آتش

روشن کردن آتش یکی از اصلی‌ترین و نمادین‌ترین بخش‌های جشن دی‌گان است. در فرهنگ زرتشتی، آتش نماد فروغ ایزدی، راستی، پاکی و آفرینندگی است. به همین دلیل، در بیشتر جشن‌های مذهبی و ملی ایرانیان باستان، آتش جایگاهی مقدس دارد. در روز دی‌به‌آذر، آتشدان‌ها را روشن می‌کردند، دور آن جمع می‌شدند و با خواندن نیایش‌ها، فروغ و گرمای آن را پاس می‌داشتند. این آتش نه تنها از سرما می‌کاست، بلکه نمادی از پیروزی نور بر تاریکی و نشانه‌ای از امید به زندگی بود.

در برخی منابع تاریخی آمده است که در آتشکده‌ها نیز مراسم ویژه‌ای برای این روز برگزار می‌شد و موبدان با خواندن بخشی از اوستا، آتش را تطهیر و تقدیس می‌کردند. در خانه‌ها نیز مردم با روشن کردن شمع یا چراغ‌روغنی، سعی می‌کردند نماد آتش را در کانون زندگی خود حفظ کنند. این رسم، امروزه نیز در برخی خانواده‌های زرتشتی به جا مانده است و جنبه‌ای از پیوند انسان با طبیعت و نور را بازتاب می‌دهد.

جشن بهمنگان، یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایرانی و زرتشتی، در دوم بهمن‌ماه (بهمن‌روز از ماه بهمن) برگزار می‌شود و به پاسداشت اندیشه نیک، خرد الهی و مهربانی با حیوانات اختصاص دارد. این جشن که به امشاسپند وهومنه (بهمن) مربوط است، با آیین‌هایی چون پخت آش گیاهی بهمنگان، پرهیز از خشونت و مصرف گوشت، دید و بازدید، پهن کردن سفره‌ای نمادین، نیایش‌های گروهی و کمک به حیوانات برگزار می‌شود. فلسفه‌ی اصلی بهمنگان، تأکید بر منش نیک، همزیستی با طبیعت، اخلاق‌مداری و صلح‌طلبی است؛ آموزه‌هایی که در جهان امروز همچنان الهام‌بخش و کاربردی‌اند.

گردهمایی خانوادگی و دوستانه

یکی از مهم‌ترین اهداف جشن دی‌گان، تقویت روابط انسانی و اجتماعی است. در این روز خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند، داستان‌های کهن می‌گفتند، از خاطرات خوب گذشته یاد می‌کردند و با یکدیگر خوراکی می‌خوردند. در واقع، دی‌گان فرصتی بود برای بازسازی پیوندهای خانوادگی که ممکن است در طول سال به دلیل مشغله‌های زندگی کمرنگ شده باشد.

در کنار اعضای خانواده، دوستان، همسایگان و آشنایان نیز دعوت می‌شدند تا در کنار هم، فضایی از دوستی، صلح و صفا ایجاد شود. حتی در برخی مناطق رسم بود که اگر اختلافی بین دو نفر وجود داشت، در این روز با وساطت بزرگان فامیل یا موبدان، آن اختلاف به آشتی تبدیل می‌شد. این آیین، بازتاب روحیه‌ی انسان‌دوستانه و جمع‌گرای فرهنگ ایرانی است.

هدیه دادن

رسم هدیه دادن در جشن دی‌گان، یکی از زیباترین جنبه‌های این آیین است که نشان از بزرگواری، مهر و فروتنی دارد. هدیه‌ها در این جشن الزاماً گران‌قیمت یا پرزرق‌وبرق نبودند؛ گاه یک گردنبند ساده، خوراکی خانگی، گل یا حتی دعای خیر، می‌توانست نقش هدیه را ایفا کند. هدف اصلی، ابراز محبت و ایجاد حس ارزشمندی در میان نزدیکان بود.

از منظر فرهنگی، این هدایا به‌نوعی بازتاب روح بخشندگی ایرانیان بوده‌اند. حتی در برخی منابع آمده که توانگران و پادشاهان نیز در این روز به مردم هدیه می‌دادند یا مالیات‌ها را می‌بخشیدند. در فضای امروزی نیز این رسم می‌تواند با هدیه‌های کوچک ولی معنادار احیا شود و یادآور مهربانی‌های ساده و صمیمی باشد.

پوشیدن لباس‌های نو و روشن

پوشیدن لباس نو یا تمیز و رنگ روشن در جشن دی‌گان، نشانه‌ای از احترام به جشن، پاکی، و شادی است. در آیین زرتشتی، رنگ‌های روشن مانند سفید، زرد و آبی، نشانه‌هایی از نیکی و نور هستند، در حالی که رنگ‌های تیره بیشتر با غم و سوگواری در ارتباط‌اند. بنابراین در این روز، افراد سعی می‌کردند از لباس‌هایی استفاده کنند که نماد تازگی، آراستگی و شادی باشد.

این رسم علاوه بر جنبه زیبایی‌شناختی، بعدی روانی نیز داشت؛ چرا که آراستگی ظاهری می‌توانست بر حال روحی افراد تأثیر مثبت بگذارد و فضای شادی‌آوری ایجاد کند. بسیاری از خانواده‌ها به کودکان خود لباس نو می‌پوشاندند و با زینت خانه، فضایی دل‌پذیر برای جشن مهیا می‌کردند. چنین رفتاری، نشان‌دهنده‌ی توجه به زیبایی‌های زندگی در دل سرمای زمستان است.

جشن مهرگان، یکی از کهن‌ترین آیین‌های ایرانی با ریشه‌هایی در دوران پیشا‌هخامنشی و باورهای زرتشتی است که در روز شانزدهم مهرماه برای بزرگداشت ایزد مهر، نماد خورشید، روشنایی، دوستی و عدالت برگزار می‌شود. این جشن با آداب ویژه‌ای چون نیایش، روشن کردن آتش، پوشیدن لباس‌های رنگارنگ، چیدن سفره‌ای شامل میوه‌های پاییزی، خوراک‌های سنتی و اجرای موسیقی و رقص همراه است. عید مهرگان در ادبیات فارسی نیز جایگاهی رفیع دارد و امروزه همچنان در میان زرتشتیان ایران برگزار می‌شود. این آیین، نماد پیروزی نیکی بر بدی و فرصتی برای تجلیل از مهر و همبستگی انسانی است.

تهیه و صرف غذاهای سنتی و شیرینی‌ها

خوراکی‌های خوشمزه همیشه بخشی جدایی‌ناپذیر از جشن‌های ایرانی بوده‌اند، و دی‌گان نیز از این قاعده مستثنا نیست. در این روز غذاهای سنتی گرم و مقوی تهیه می‌شدند تا هم بدن را از سرمای زمستان حفظ کنند و هم دل‌ها را به هم نزدیک‌تر سازند. خوراک‌هایی مثل آش، خورشت‌های زعفرانی، برنج زعفرانی با کشمش، یا شیرینی‌های محلی مانند نان نخودی، حلوا و کماج از جمله خوراکی‌های محبوب بودند.

صرف غذا در جمع خانواده و دوستان، خود به‌تنهایی آیینی بود که صمیمیت را افزایش می‌داد. در بسیاری از خانواده‌ها رسم بود که خوراکی‌هایی را نیز برای همسایه‌ها و نیازمندان می‌فرستادند. این رفتار، جلوه‌ای از همدلی و تعاون اجتماعی بود که در دل سنت‌های کهن ایرانی ریشه دارد.

فلسفه واژه «دی»

واژه «دی» از ریشه اوستایی «دئـو» (Daêva) گرفته شده که به معنای «درخشیدن»، «دادن»، و «آفریدن» است. در متون اوستایی، «دی» به ایزدی اطلاق می‌شود که مظهر آفرینش، روشنایی و دادگری است و برابر با “اهورا مزدا”، آفریدگار و خدای بزرگ در آیین زرتشت، شناخته می‌شود. بنابراین، جشن دی‌گان را می‌توان جشنی در ستایش اهورامزدا دانست؛ جشنی برای سپاسگزاری از نور، نیکی و آفرینندگی.

به نقل از سایت dorontash.com  درباره جشن های ایرانی باستان:

Iranian ceremonies and celebrations are very attractive and magnificent and each of them has a story and a history. Iran has various festivals and ceremonies, including Nowruz, Yalda and Sedeh, which are among the most important ancient festivals. In ancient times, each day of the month had a special name, and one day of the month was named after the moon itself, and if this happened, they would celebrate that day.

آیین‌ها و جشن‌های ایرانی بسیار جذاب و باشکوه هستند و هرکدام داستان و پیشینه‌ای دارند. ایران جشن‌ها و مراسم متنوعی دارد که از جمله مهم‌ترین جشن‌های باستانی آن می‌توان به نوروز، یلدا و سده اشاره کرد. در دوران باستان، هر روز از ماه نام ویژه‌ای داشت و یکی از این روزها به نام خود ماه نام‌گذاری شده بود؛ و اگر این دو نام در یک روز یکی می‌شدند، آن روز را جشن می‌گرفتند.

جشن بمو یکی از آیین‌های کهن و طبیعت‌محور مردم کردستان است که هر ساله با آغاز بهار و رویش گیاه خودرو و معطر «بمو» در دامنه‌های کوهستانی برگزار می‌شود. این جشن با ریشه‌های پیشااسلامی، نمادی از تجدید حیات، پیوند انسان با طبیعت، و تقویت روح جمعی و هویت فرهنگی محلی‌ست. در آن، مردم با پوشیدن لباس‌های سنتی، چیدن گیاه بمو، پخت غذاهای محلی، موسیقی و رقص کردی، و برافروختن آتش، به استقبال سال نو می‌روند. بمو نه‌تنها آیینی برای تجلیل از طبیعت، بلکه فرصتی برای انسجام اجتماعی، انتقال سنت‌ها و احیای ارزش‌های زیست‌بومی است که در دنیای مدرن، بیش از همیشه به آن نیاز داریم.

جایگاه دی‌گان در فرهنگ ایرانی

جشن دی‌گان نمادی از روح ایرانی است؛ روحی که در سخت‌ترین شرایط، همچنان به نیکی، نور و انسانیت باور دارد. در فرهنگی که صلح، دوستی و بزرگداشت طبیعت در آن نقش اساسی دارند، دی‌گان فرصتی است برای بازگشت به ریشه‌های انسانی، برای گفت‌وگو، برای مهرورزی و یادآوری ارزش‌های فراموش‌شده. این جشن از دیرباز نه‌تنها در بین زرتشتیان، بلکه در فرهنگ عامه ایرانی نیز جایگاهی ویژه داشته و دارد.

جنبه‌های مذهبی و اجتماعی جشن دی‌گان

از نظر مذهبی، جشن دی‌گان یادآور شکوه و قدرت اهورامزداست. در این روز، نیایش‌هایی در ستایش آفریدگار جهان خوانده می‌شود و آتش، نماد فروغ الهی، گرامی داشته می‌شود. از نظر اجتماعی، این جشن فرصتی برای تحکیم پیوندهای خانوادگی، آشتی‌ها، دیدار با سالمندان و کمک به نیازمندان است.

نکته مهم این است که برخلاف برخی جشن‌های دیگر که بیشتر جنبه ملی دارند، دی‌گان پیوندی عمیق با آیین زرتشتی دارد و در عین حال، پیام‌های آن برای همه انسان‌ها جهان‌شمول است.

شباهت و تفاوت جشن دی‌گان با سایر جشن‌های ایرانی

جشن دی‌گان از لحاظ ساختار و مفاهیم، شباهت‌هایی با دیگر جشن‌های ایرانی دارد، اما تفاوت‌هایی نیز در آن دیده می‌شود:

همان‌طور که دیده می‌شود، دی‌گان از نظر محتوا با یلدا شباهت دارد؛ هر دو درباره پیروزی نور و نیکی‌اند، اما دی‌گان تأکید بیشتری بر آیین دینی و اجتماعی دارد.

هدف از این نیایش‌ها، طلب برکت، پاکی، روشنایی درونی، و حفاظت از بدی‌ها و تاریکی‌هاست. بسیاری از شرکت‌کنندگان در این مراسم، هنگام نیایش، دست‌ها را به سوی آتش بالا می‌برند یا نگاه خود را به شعله‌ها می‌دوزند؛ چرا که معتقدند آتش، واسطه‌ای میان انسان و جهان مینَوی است. این مراسم، لحظاتی آرام، تفکرانگیز و سرشار از حس احترام و فروتنی در برابر طبیعت و نیروهای کیهانی را فراهم می‌آورد. نیایش در تمامی جشن های باستان ایران از جمله جشن اردیبهشتگان وجود دارد.

جشن دی‌گان؛ آیین باستانی ایرانیان و فرصتی برای هدیه دادن

یکی از زیباترین جنبه‌های جشن دی‌گان، رسم هدیه دادن است. این رسم، نه از سر اجبار، بلکه نشانه‌ای از مهر و بزرگ‌منشی است. هدیه در این روز می‌تواند نمادین باشد: شاخه‌ای گل، خوراکی سنتی، یا حتی کلامی دل‌نشین. هدف اصلی، یادآوری مهربانی و ارزش‌های انسانی است.

امروزه نیز می‌توان این رسم را بازآفرینی کرد؛ چه در قالب هدیه‌ای کوچک به همکار، چه دلجویی از دوستی قدیمی، یا حتی کمک بی‌نام به کسی نیازمند. دی‌گان به ما یادآور می‌شود که در دل تاریکی، همیشه نوری هست که می‌توان آن را با دیگران شریک شد.

جشن‌های زمستانی در ایران باستان

زمستان در فرهنگ ایرانیان باستان، فصلی سخت ولی سرشار از امید و پیوندهای انسانی بود. در این فصل، چندین جشن و آیین برگزار می‌شدند که از میان آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شب یلدا (چله): بلندترین شب سال که آغاز آن به‌عنوان پیروزی نور بر تاریکی جشن گرفته می‌شود.
• جشن دی‌گان: پاسداشت ایزد روشنایی در دل تاریک‌ترین فصل سال.
• جشن سده: پنجاه روز پیش از نوروز، در ستایش آتش و برای آمادگی جهت ورود به سال نو.

همه‌ی این جشن‌ها هدفی مشترک دارند: تقویت روحیه، همبستگی اجتماعی و امید به روشنی و بهار.

جشن آذرگان یکی از آیین‌های باستانی ایران است که در روز نهم آذرماه، به‌افتخار ایزد آذر و عنصر مقدس آتش برگزار می‌شود. این جشن نماد ستایش روشنایی، پاکی و عدالت است و ریشه در باورهای زرتشتی دارد. مردم با روشن کردن آتش، نیایش، نذر، و گردهمایی خانوادگی، این روز را گرامی می‌داشتند. آذرگان بازتابی از احترام ایرانیان به آتش به‌عنوان واسطه‌ای میان انسان و ایزدان و نماد معنوی روشنی و داوری است و امروزه نیز در میان زرتشتیان و علاقه‌مندان به فرهنگ ایرانی گاه برگزار می‌شود.

سؤالات متداول

• آیا جشن دی‌گان فقط در میان زرتشتیان برگزار می‌شده است؟

خیر. اگرچه ریشه‌ی جشن دی‌گان در آیین زرتشتی است، اما مفاهیم آن مانند روشنایی، مهرورزی، آشتی و امید، باعث شده این آیین در فرهنگ عامه‌ی ایرانی نیز جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. در گذشته، بسیاری از خانواده‌ها در مناطق مختلف ایران—even غیرزرتشتی—به نحوی این روز را گرامی می‌داشتند.

• چه تفاوتی میان جشن دی‌گان و شب یلدا وجود دارد؟

هر دو جشن در زمستان برگزار می‌شوند و نماد پیروزی نور بر تاریکی هستند، اما جشن دی‌گان جنبه‌ای آیینی و دینی دارد و با نیایش، آتش‌افروزی و بزرگداشت اهورامزدا همراه است. در حالی‌که یلدا بیشتر یک جشن اسطوره‌ای-ملی با محوریت شب‌نشینی، داستان‌گویی و خوراکی‌های خاص است.

• آیا امروز هم می‌توان جشن دی‌گان را برگزار کرد؟

بله، حتی اگر فردی زرتشتی نباشید، می‌توانید این جشن را به عنوان نمادی از مهرورزی و بازسازی روابط انسانی زنده نگه دارید. روشن کردن شمع، هدیه دادن ساده، دیدار از سالمندان یا کمک به نیازمندان، همگی راه‌هایی هستند برای احیای روح دی‌گان در زندگی امروز.