جشن سپندارمذگان چیست؟ تاریخچه و آداب رسوم

سپندارمذگان، جشن باستانی ایرانی با ریشه‌های زرتشتی است که در روز پنجم اسفند ماه، هم‌زمان با نام روز و ماه “سپندارمذ” برگزار می‌شود. این جشن نماد عشق، احترام به زن، مادر، زمین و انسانیت است و در دوران هخامنشیان و ساسانیان اهمیت ویژه‌ای داشت. در این روز، مردان به زنان هدایای ساده و معنادار می‌دهند و زمین به‌عنوان نماد مادری و بخشندگی ستایش می‌شود. سپندارمذگان برخلاف ولنتاین، مفهوم عمیق‌تری از عشق را دربر دارد و فرصتی برای ترویج ارزش‌هایی چون محبت، فروتنی و احترام به طبیعت است. همچنین، این روز می‌تواند به‌عنوان ابزار فرهنگی برای آگاهی نسل جدید از هویت ایرانی و اصول انسانی باشد.

سپندارمذگان چیست؟

سپندارمذگان، یکی از جشن‌های مهم تقویم باستانی ایران، در روز پنجم از ماه اسفند برگزار می‌شود. در این روز، نام روز (سپندارمذ) با نام ماه (اسفند) یکی می‌شود و بر اساس سنت زرتشتی، هرگاه نام روز و ماه یکی باشد، آن روز جشن گرفته می‌شود.

سپندارمذگان به‌نوعی معادل ایرانی روز عشق است. اما عشق در فرهنگ ایرانی مفهومی گسترده‌تر دارد؛ عشقی که هم زن را در برمی‌گیرد، هم مادر را، هم زمین را و هم انسانیت را. در این روز، مردان برای زنان خود هدایایی تهیه می‌کردند و مهر خود را ابراز می‌داشتند. همچنین زمین، به‌عنوان مظهر بخشندگی و مادری، مورد ستایش قرار می‌گرفت.

تاریخچه‌ی سپندارمذگان

جشن سپندارمذگان، ریشه‌ای عمیق در فرهنگ ایران باستان دارد و در دوره‌های مختلف تاریخی، به شیوه‌های متنوعی گرامی داشته می‌شده است. بر اساس منابع تاریخی مانند «آثارالباقیه» ابوریحان بیرونی، این روز یکی از جشن‌های رسمی و مهم زرتشتیان بود.

در دوران هخامنشیان و ساسانیان، این روز اهمیت ویژه‌ای داشت. در آن زمان، جامعه با تقسیمات دقیق اجتماعی و ارزشی اداره می‌شد و هر طبقه‌ای از مردم، وظایف مشخصی داشت. سپندارمذگان، روز تجلیل از زنان بود؛ زنانی که ستون خانواده و نماد مهر و مادری بودند.

این جشن نه‌تنها در دربارها، بلکه در خانه‌های مردم عادی نیز برگزار می‌شد. به‌ویژه در نواحی روستایی و کشاورزی، مردم زمین را مقدس می‌شمردند و در این روز، به خاک تعظیم می‌کردند و از آن بابت روزی، پایداری و مهربانی‌اش سپاسگزاری می‌کردند.

داستان سپندارمذگان چیست؟

در باورهای دینی زرتشتی، جهان هستی بر اساس نظم و عقلانیت آفریده شده است. اهورامزدا، خدای بزرگ، برای اداره‌ی این جهان، ۶ امشاسپند را آفرید که هر یک نماینده‌ی یک ارزش الهی‌اند. سپندارمذ، یکی از این امشاسپندان، مظهر عشق، بردباری، زمین و زن است.

داستان سپندارمذگان، حکایت تجلیل از مادر بزرگ زمین است. زمینی که با فروتنی، بدون هیچ چشم‌داشتی، زندگی را به همه می‌بخشد. به همین دلیل، ایرانیان در این روز زمین را مقدس می‌دانستند و آن را نماد مادری می‌خواندند. از این نگاه، زن نیز همچون زمین، زاینده، پرمهر و بردبار است. بنابراین، این روز به زنان نیز تعلق دارد.

سپندارمذگان؛ روز عشق ایرانی

برخلاف تصور برخی که روز ولنتاین را تنها روز عشق می‌دانند، ایرانیان هزاران سال پیش روزی به‌مراتب عمیق‌تر و فرهنگی‌تر برای گرامیداشت عشق داشتند. سپندارمذگان، نماینده‌ی عشقی اصیل، شریف و بی‌قید و شرط است.

در این روز، مردان نه‌تنها برای همسران، بلکه برای مادران و دختران نیز هدیه تهیه می‌کردند. این هدایا اغلب نمادین بودند؛ چیزی ساده ولی پرمعنا. هدف از هدیه، ابراز عشق، قدردانی و احترام بود، نه خودنمایی یا تجمل.

سپندارمذگان ۱۴۰۳ چه روزی است؟

در تقویم سال ۱۴۰۳ هجری شمسی، جشن سپندارمذگان برابر است با:

روز: دوشنبه
تاریخ خورشیدی: ۵ اسفند ۱۴۰۳
تاریخ میلادی: ۲۴ فوریه ۲۰۲۵
تاریخ قمری: ۲۴ شعبان ۱۴۴۶

بر اساس تقویم زرتشتی که هر ماه آن شامل ۳۰ روز است و هر روز نیز نام مخصوصی دارد، سپندارمذگان در پنجمین روز از ماه اسفند (که نام روز و ماه هر دو “سپندارمذ” هستند) گرامی داشته می‌شود. در این سیستم تقویمی، هرگاه نام روز و ماه یکی شود، آن روز جشن گرفته می‌شود. بنابراین ۵ اسفند، روزی ثابت برای برگزاری این جشن در هر سال شمسی است.

نکته‌ی مهم این است که برخی افراد به اشتباه، سپندارمذگان را با ششم اسفند اشتباه می‌گیرند، چون تصور می‌کنند باید به تقویم میلادی و تغییرات آن توجه کنند. در حالی‌که منبع اصلی این جشن، تقویم ایرانی و باورهای زرتشتی است که از هزاران سال پیش روز پنجم اسفند را برای این آیین انتخاب کرده‌اند. توجه به این نکته باعث می‌شود در احیای صحیح این جشن فرهنگی، به اصالت تاریخی آن وفادار بمانیم.

وجه تسمیه سپندارمذگان

واژه‌ی «سپندارمذ» از دو جزء تشکیل شده است:

«سپنتا» به معنای مقدس، پاک و نیک
«آرمئیتی» (ارمَیتی) به معنای فروتنی، بردباری و عشق آرام

این واژه در اوستا و متون زرتشتی به شکل «سپنتا آرمئیتی» آمده و بعدها در زبان پهلوی به «سپندارمذ» تغییر یافته است. سپندارمذ یکی از امشاسپندان مونث دین زرتشتی است که وظیفه‌اش حفاظت از زمین، پاسداری از زنان و اشاعه‌ی فروتنی و محبت در جهان است.

پسوند «گان» نیز برای بزرگداشت و جشن به کار می‌رود، و در مجموع «سپندارمذگان» به معنی «جشن بزرگداشت سپندارمذ» که یکی از جشن اصیل ایران باستان می باشد.

چگونه روز سپندارمذگان را جشن بگیریم؟

۱. هدیه دادن

۲. سفر یک‌روزه در طبیعت

۳. مراسم خانوادگی با غذاهای سنتی

هیچ چیزی مانند یک دورهمی خانوادگی نمی‌تواند فضای گرم و صمیمی جشن‌ها را فراهم کند. پخت غذاهای سنتی ایرانی مانند دلمه، آش رشته، کوکو سبزی یا حتی یک دیزی خوش‌عطر، فرصتی‌ست برای جمع شدن اعضای خانواده دور یک سفره‌ی رنگین و تجربه‌ی لحظاتی ناب و خوشمزه. این کار، ضمن پاسداشت فرهنگ ایرانی، حس تعلق و پیوند خانوادگی را نیز تقویت می‌کند.

در چنین دورهمی‌هایی، افراد می‌توانند از خاطرات گذشته صحبت کنند، اشعار عاشقانه بخوانند یا داستان‌هایی از سپندارمذگان‌های قدیم تعریف کنند. حتی بازی‌های خانوادگی، دیدن یک فیلم ایرانی عاشقانه، یا پخش موسیقی سنتی می‌تواند به فضای جشن حال‌وهوایی خاص ببخشد. این مراسم نه‌تنها پیوندها را محکم‌تر می‌کند، بلکه الگویی زیبا برای نسل جدید می‌سازد.

۴. مطالعه یا تماشای مستند فرهنگی

۵. ابراز محبت از راه‌های ساده

گاهی یک جمله‌ی صمیمی، یک لبخند از دل، یا حتی یک تماس تلفنی با کسی که مدتی‌ست از او دور شده‌ایم، ارزشمندتر از هر هدیه‌ای‌ست. سپندارمذگان فرصتی است تا بدون دلیل خاصی، مهربانی را تمرین کنیم. لازم نیست منتظر مناسبت خاصی باشیم تا به مادر، پدر، همسر یا دوست‌مان بگوییم چقدر دوست‌شان داریم. همین امروز، همین لحظه، بهترین زمان است.

حتی نوشتن یک پیام کوتاه محبت‌آمیز، یادآوری خاطره‌ای شیرین، یا گفتن جمله‌ای مثل «از بودنت ممنونم» می‌تواند روز کسی را بسازد. این رفتارها در ظاهر ساده‌اند، اما قدرتی باورنکردنی در ساختن رابطه‌های سالم و عمیق دارند. وقتی عشق را به سادگی و با صداقت ابراز کنیم، سپندارمذگان از یک جشن سالانه، به یک فرهنگ روزانه تبدیل می‌شود.

 هدیه روز سپندارمذگان برای خانم‌ها

۱. گل طبیعی (نرگس، سنبل یا رز سفید)

گل، از دیرباز نماد عشق، زیبایی و لطافت بوده است و در فرهنگ ایرانی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. گل نرگس با عطر خاص و ظاهری معصوم، نشانی از وفاداری و عشق پاک است. سنبل نماد بهار و تازگی‌ست و رز سفید نیز نشان‌دهنده‌ی خلوص نیت و صمیمیت در رابطه است. اهدای چنین گل‌هایی به همسر، مادر یا خواهر، علاوه بر ایجاد لحظه‌ای خوشایند، نوعی بزرگداشت مقام زن نیز محسوب می‌شود.

گل، برخلاف بسیاری از هدایا، حس زنده بودن و طبیعی بودن را منتقل می‌کند. دریافت گل، به‌ویژه زمانی‌ که با پیامی صمیمی یا یادداشتی کوتاه همراه باشد، تأثیر عمیق‌تری بر احساسات مخاطب می‌گذارد. بهتر است گل‌ها با دقت و سلیقه انتخاب شوند و حتی از گل‌فروشی‌های سنتی که بسته‌بندی‌های ایرانی دارند، تهیه شوند تا رنگ و بوی فرهنگ خودمان بیشتر حس شود.

۲. زیورآلات دست‌ساز ایرانی

زیورآلات سنتی مانند گردنبند، دستبند یا گوشواره‌هایی با طراحی ایرانی (نقوش اسلیمی، مینیاتور، گل و مرغ و…) هم ارزش هنری دارند و هم جنبه‌ی احساسی. این زیورآلات معمولاً با استفاده از فلزات، سنگ‌های قیمتی یا میناکاری ساخته می‌شوند و می‌توانند برای خانم‌ها بسیار جذاب باشند، به‌ویژه اگر با سلیقه‌ی فرد و سبک شخصی‌اش هماهنگ باشند.

هدیه دادن چنین زیورآلاتی، نوعی حمایت از هنر ایرانی نیز محسوب می‌شود. بسیاری از این آثار توسط هنرمندان مستقل ساخته می‌شوند و خرید آن‌ها علاوه بر هدیه‌ای زیبا، پشتیبانی از تولیدات ملی و صنایع دستی کشورمان نیز هست. این هدایا معمولاً ماندگارند و همیشه یادآور لحظه‌ای خاص خواهند بود.

۳. کتاب شعر یا داستان عاشقانه

کتاب، به‌ویژه وقتی با دقت انتخاب شود، می‌تواند هدیه‌ای بی‌نظیر باشد. برای خانم‌هایی که اهل مطالعه هستند یا به ادبیات علاقه دارند، کتاب شعر از شاعرانی مانند فروغ فرخزاد، سیمین بهبهانی، پروین اعتصامی یا حتی مجموعه‌ای از اشعار کلاسیک مثل حافظ، گزینه‌ای بسیار مناسب است. اگر مخاطب شما بیشتر به داستان علاقه دارد، رمان‌های عاشقانه یا اجتماعی نیز انتخاب خوبی هستند.

این هدیه نشان می‌دهد که شما به علایق فکری و ذهنی فرد مقابل احترام می‌گذارید. اگر در ابتدای کتاب یادداشتی کوتاه، شخصی و صمیمی بنویسید، آن را به یادگاری ماندگار تبدیل خواهید کرد. کتاب، برخلاف هدیه‌های مصرفی، عمق دارد و می‌تواند هم‌زمان هم ذهن و هم قلب مخاطب را تحت تأثیر قرار دهد.

۴. عطر با رایحه‌ی لطیف زنانه

عطر، یکی از شخصی‌ترین و احساسی‌ترین هدایا برای خانم‌هاست. رایحه‌ها مستقیماً با حافظه و احساسات ارتباط دارند و یک عطر مناسب می‌تواند تداعی‌گر خاطرات شیرین باشد. انتخاب عطری خنک و شیرین با رایحه‌ی گل‌ها، مرکبات یا عطرهای چوبی لطیف می‌تواند نشان‌دهنده‌ی شناخت شما از شخصیت زنانه و سلیقه‌ی طرف مقابل باشد.

برای خاص‌تر شدن این هدیه، می‌توانید آن را با یک جعبه‌ی زیبا یا یک روبان سنتی تزیین کنید. حتی بهتر است عطری را انتخاب کنید که با سبک پوشش یا حال‌وهوای روحی او هم‌خوانی داشته باشد. این توجه به جزئیات، عشق و دقت شما را بیشتر نشان می‌دهد.

۵. جعبه‌ی دست‌ساز از یادگاری‌ها و خاطرات مشترک

یکی از خلاقانه‌ترین و تأثیرگذارترین هدایا برای خانم‌ها، ساخت جعبه‌ای از خاطرات مشترک است. این جعبه می‌تواند حاوی بلیت‌های سفر، عکس‌های قدیمی، دست‌نوشته‌ها، کارت‌های پستال و حتی اشیای کوچک اما معنادار باشد. این هدیه، عمیق‌ترین لایه‌های احساسات را درگیر می‌کند و نشان‌دهنده‌ی ارزشی‌ست که برای لحظات باهم‌بودن قائل هستید.

ساخت این جعبه می‌تواند حتی لذت‌بخش‌تر از دریافت آن باشد. شما به‌صورت ناخودآگاه، در حال مرور خاطرات‌تان هستید و این تجربه احساسی، هدیه را چند برابر ارزشمندتر می‌کند. چنین هدیه‌ای همیشه ماندگار است و در هر بازبینی، احساس نوستالژی و عشق را در دل مخاطب زنده می‌کند.

هدیه روز سپندارمذگان برای آقایان

۱. کتاب تاریخی، فلسفی یا انگیزشی

برای آقایانی که به مطالعه علاقه‌مندند، هیچ چیز جذاب‌تر از یک کتاب خوب نیست. آثار تاریخی از ایران باستان، کتاب‌های فلسفی از اندیشمندان ایرانی یا غربی، و حتی کتاب‌های موفقیت و رشد فردی می‌توانند گزینه‌هایی عالی باشند. کتاب‌های نثر روان با محتوای عمیق، برای بسیاری از مردان جذاب است و حس احترام به دغدغه‌های فکری‌شان را منتقل می‌کند.

کتاب را می‌توان با یک یادداشت شخصی و صمیمی شخصی‌سازی کرد. نوشتن چند خط از احساسات یا خاطره‌ای مشترک در صفحه‌ی اول کتاب، آن را به اثری منحصربه‌فرد تبدیل می‌کند. این هدیه هم کاربردی‌ست و هم ماندگار، و می‌تواند شروع‌کننده‌ی گفت‌وگوهایی عمیق میان شما باشد.

۲. عطر با رایحه‌ی مردانه چوبی یا تند

عطر یکی از هدایای پرطرفدار برای آقایان است. رایحه‌هایی با نت‌های چوبی، ادویه‌ای، چرم یا مرکبات تند معمولاً مورد پسند اکثر مردان هستند. اگر عطری را انتخاب کنید که با شخصیت یا سبک زندگی فرد هماهنگ باشد، هدیه‌تان بسیار خاص‌تر به‌نظر می‌رسد. مثلاً رایحه‌های چوبی برای شخصیت‌های جدی و کلاسیک مناسب‌اند، در حالی که رایحه‌های مرکباتی برای افراد پرانرژی و اجتماعی بهتر است.

بهتر است عطر را از برندهای معتبر انتخاب کنید، ولی لازم نیست حتماً گران‌قیمت باشد. بسته‌بندی شیک، ترکیب آن با یادداشتی دست‌نویس یا حتی معرفی دلیل انتخاب آن رایحه، تأثیر هدیه را دوچندان می‌کند. هر بار که آن عطر استفاده شود، یادآور شما و احساستان خواهد بود.

۳. دفتر یادداشت یا قلم نفیس

برای مردانی که اهل نوشتن، طراحی، یا برنامه‌ریزی هستند، یک دفترچه‌ی باکیفیت یا قلم نفیس می‌تواند بسیار ارزشمند باشد. این هدیه می‌تواند کاربردی، ظریف و زیبا باشد. نوشت‌افزار خوب، حس انگیزه و الهام را به فرد القا می‌کند و او را تشویق به تفکر و خلاقیت می‌نماید.

می‌توانید در صفحه‌ی اول دفتر، جمله‌ای خاص بنویسید یا آن را با بسته‌بندی سنتی تزیین کنید. اگر طرف مقابل اهل نوشتن نیست، این هدیه ممکن است حتی مشوقی برای شروع باشد. بسیاری از مردان از داشتن ابزاری خاص و زیبا در کارهای روزمره خود لذت می‌برند، به‌ویژه اگر آن را از کسی که دوستش دارند دریافت کرده باشند.

۴. فریم عکس از لحظه‌ای خاص یا خاطره‌انگیز

عکس‌ها حافظه‌های تصویری ما هستند و وقتی در قالب یک فریم زیبا و شخصی‌سازی‌شده ارائه شوند، ارزش احساسی زیادی پیدا می‌کنند. اگر از یک لحظه‌ی خاص مثل سفر، جشن یا دیدار عاشقانه‌تان عکسی دارید، چاپ آن و قراردادن در یک قاب هنری می‌تواند هدیه‌ای ساده ولی بسیار تأثیرگذار باشد.

می‌توانید فریم را با طرح‌های سنتی ایرانی یا رنگ‌هایی که فرد دوست دارد، انتخاب کنید. حتی بعضی قاب‌ها فضای خالی برای نوشتن جمله‌ای خاص یا تاریخ آن لحظه دارند. چنین هدیه‌ای، احساسی عمیق در دل مرد ایجاد می‌کند و نشان می‌دهد که برای لحظه‌های مشترک‌تان ارزش قائل هستید.

۵. تجربه‌ی مشترک مثل سفر یک‌روزه یا شام خاص

گاهی بهترین هدیه، یک تجربه‌ی مشترک است. دعوت به یک سفر کوتاه، رفتن به رستورانی خاص، بازدید از موزه یا شرکت در یک رویداد فرهنگی، می‌تواند یادگاری معنوی و ماندگار باشد. این تجربه‌ها اغلب تأثیر روانی بیشتری از هدایای مادی دارند و خاطره‌ای لذت‌بخش برای هر دو طرف می‌سازند.

با برنامه‌ریزی قبلی، می‌توانید آن تجربه را کاملاً منطبق با علایق طرف مقابل طراحی کنید. مثلاً اگر اهل موسیقی است، رفتن به کنسرت؛ اگر اهل طبیعت است، پیک‌نیک در جنگل. تجربه‌ای که با عشق و دقت انتخاب شده باشد، خود تبدیل به هدیه‌ای ارزشمند و به‌یادماندنی خواهد شد.

به نقل از iranpress :

Sepandārmazgān or Esfandegān is an ancient Iranian festival with Zoroastrian roots dating back to the Achaemenid Empire, the first Persian Empire. This festival is widely known as the Persian Day of Love, although it is celebrated in its neighboring Persian-speaking countries as well such as Afghanistan and Tajikistan.

سپندارمذگان یا اسفندگان یک جشن ایرانی باستانی با ریشه زرتشتی است که قدمت آن به امپراتوری هخامنشی، اولین امپراتوری ایران باز می‌گردد. این جشن به طور گسترده به عنوان روز عشق ایرانی شناخته می شود، اگرچه در کشورهای فارسی زبان همسایه آن مانند افغانستان و تاجیکستان جشن گرفته می شود.

سپندارمذگان و تربیت فرهنگی

احیای این جشن، فرصتی برای آموزش نسل جدید درباره‌ی هویت فرهنگی‌شان است. آموزش مفهوم عشق اصیل، احترام به زن، حفظ زمین، و پاسداشت اخلاق انسانی می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در تربیت فرزندان داشته باشد.

در دنیایی که عشق بیشتر به نمایش و مصرف‌گرایی گره خورده، یادآوری سپندارمذگان می‌تواند ما را به معناهای عمیق‌تری از مهرورزی بازگرداند.

سخن پایانی

جشن سپندارمذگان همانند جشن امردادگان، جشن خردادگان و جشن اردیبهشتگان نه فقط یک مناسبت تقویمی، بلکه یک فلسفه‌ی زندگی است. فلسفه‌ای که در آن زن، زمین، عشق و اخلاق در هم آمیخته‌اند. این روز فرصتی است برای بازاندیشی در روابط انسانی، برای ابراز مهر و قدرشناسی، برای بازگشت به ریشه‌های فرهنگی اصیل.

بیایید سپندارمذگان را دوباره زنده کنیم؛ نه فقط با گل و هدیه، بلکه با مهربانی، احترام، شناخت و عشق بی‌ریا. چرا که این جشن، متعلق به ماست؛ متعلق به مردمی که هزاران سال پیش عشق را با فروتنی و صداقت معنا کرده‌اند.

سوالات متداول

سپندارمذگان چه مفهومی دارد و چرا این جشن در فرهنگ ایرانی اهمیت دارد؟

سپندارمذگان، جشن عشق و احترام به زنان و زمین است که ریشه در فرهنگ باستانی ایران دارد و تجلیل از ارزش‌های انسانی و اخلاقی را نمایان می‌کند.

چگونه می‌توانم در روز سپندارمذگان با خانواده و دوستانم جشن بگیرم؟

می‌توانید با دادن هدیه‌های نمادین، برگزاری مراسم خانوادگی، سفر به طبیعت، یا برگزاری دورهمی‌های فرهنگی و هنری این روز را جشن بگیرید.

چه نوع هدایایی برای روز سپندارمذگان مناسب است؟

هدایای مناسب شامل گل‌های طبیعی، زیورآلات دست‌ساز، کتاب‌های شعر یا داستان عاشقانه، عطرهای لطیف، و حتی جعبه‌های یادگاری از لحظات مشترک است.

چرا سپندارمذگان با روز ولنتاین مقایسه می‌شود و چه تفاوت‌هایی دارد؟

در حالی که ولنتاین بیشتر بر روی عشق رمانتیک تمرکز دارد، سپندارمذگان عشق را در ابعاد وسیع‌تری شامل عشق به مادر، زمین و انسانیت تعریف می‌کند و به احترام به زنان و طبیعت نیز می‌پردازد.

چگونه می‌توانم به نسل جدید درباره‌ی اهمیت سپندارمذگان آموزش دهم؟

می‌توانید از طریق داستان‌گویی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی، تماشای مستندهای فرهنگی، و تشویق به حفظ زمین و احترام به زنان، اهمیت این جشن را به نسل جدید منتقل کنید.